From Friends to Foes: మిత్ర దేశాలు బద్ధ శత్రువులుగా ఎందుకు మారాయి, ఇరాన్, ఇజ్రాయెల్ మధ్య వైరానికి కారణాలు ఏంటీ ? విశ్లేషణాత్మక కథనం ఇదిగో..
ముఖ్యంగా ఇరాన్ యొక్క ఇస్లామిక్ విప్లవం తర్వాత. సిరియాలోని ఇరాన్ కాన్సులేట్‌పై దాడి మరియు డ్రోన్లు మరియు క్షిపణుల ద్వారా ఇజ్రాయెల్ మీద ఇరాన్ ప్రతీకారం తీర్చుకోవడం మరింతగా పెరిగింది.
Iran-Israel Tension: ఇరాన్, ఇజ్రాయెల్ మిత్రదేశాల నుండి శత్రు దేశాలుగా మారాయి. ముఖ్యంగా ఇరాన్ యొక్క ఇస్లామిక్ విప్లవం తర్వాత. సిరియాలోని ఇరాన్ కాన్సులేట్‌పై దాడి మరియు డ్రోన్లు మరియు క్షిపణుల ద్వారా ఇజ్రాయెల్ మీద ఇరాన్ ప్రతీకారం తీర్చుకోవడం మరింతగా పెరిగింది.ఏప్రిల్ 13 న, ఇరాన్ ఇజ్రాయెల్‌పై దాడిలో డ్రోన్లు మరియు క్షిపణులను ప్రయోగించింది. ఈ నెల ప్రారంభంలో తమ డమాస్కస్ కాన్సులేట్‌పై వైమానిక దాడికి ప్రతిస్పందనగా ఈ దాడులు జరిపామని టెహ్రాన్ తెలిపింది.
శనివారం అర్ధరాత్రి దాటిన తర్వాత ఇజ్రాయెల్ భూభాగంపైకి డ్రోన్లు, క్షిపణుల వర్షం కురిపించింది. దీంతో ఇజ్రాయెల్ వ్యాప్తంగా ఎయిర్‌ రైడ్‌ సైరన్‌లు వినిపించాయి. అయితే ‘బహుళ అంచెల గగనతల రక్షణ వ్యవస్థ’ను ఉపయోగించి.. ఇరాన్ ప్రయోగించిన 300కు పైగా డ్రోన్లు, క్షిపణుల్లో 99 శాతం కూల్చివేసినట్టు ఇజ్రాయెల్ ఆర్మీ ఆదివారం ప్రకటించింది. ఈ నేపథ్యంలోనే ఇరాన్‌కు ఇజ్రాయెల్ మరోసారి స్ట్రాంగ్‌ వార్నింగ్‌ ఇచ్చింది. సమయం వచ్చినప్పుడు ఇరాన్ తగిన మూల్యం చెల్లించాల్సి వస్తుందని హెచ్చరించింది. ఇరాన్ ఆధీనంలో 17 మంది భారతీయ నౌకా సిబ్బంది, వారిని కలిసేందుకు అనుమతి ఇవ్వాలంటూ జైశంకర్‌ ఫోన్‌, అంగీకరించిన ఇరాన్
తమ లక్ష్యాన్ని సాధించామని, ఆదివారం ఉదయానికి దాడి ముగిసిందని ఇరాన్ ప్రకటించింది. ఇజ్రాయెల్‌కు వ్యతిరేకంగా ఆపరేషన్‌ కొనసాగించే అవకాశం లేదని ఇరాన్ సాయుధ దళాల చీఫ్‌ ఆఫ్ స్టాఫ్‌ జనరల్‌ మహ్మద్‌ హుస్సేన్‌ భగేరీ పేర్కొన్నారు. మరోవైపు తమ దేశ గగనతలాన్ని రీఓపెన్‌ చేశామని ఇజ్రాయెల్ తెలిపింది. రెండు వారాల క్రితం సిరియా రాజధాని డమాస్కస్‌లోని తమ కాన్సులేట్ కార్యాలయంపై జరిగిన దాడికి ప్రతీకారంగా ఇరాన్ తాజా దాడులు చేసింది.
అక్టోబరు 7న హమాస్ ఉగ్రదాడి తర్వాత గాజా స్ట్రిప్‌లో హమాస్‌పై తన యుద్ధాన్ని ప్రారంభించినప్పటి నుండి , ఇజ్రాయెల్ లెబనాన్ మరియు సిరియాలోని ఇరాన్ ప్రాక్సీలపై దాడులను కూడా వేగవంతం చేసింది. ఏప్రిల్ ప్రారంభంలో సిరియా రాజధాని డమాస్కస్‌లోని ఇరాన్ కాన్సులేట్ భవనం ఢీకొన్నప్పుడు అటువంటి స్పష్టమైన సమ్మె ఒకటి జరిగింది , ఇరాన్ రివల్యూషనరీ గార్డ్స్‌లోని ఏడుగురు ఉన్నత స్థాయి సభ్యులతో సహా కనీసం 13 మంది మరణించారు . ఈ ఘటనపై ఇజ్రాయెల్ స్వయంగా వ్యాఖ్యానించనప్పటికీ, ఇరాన్ దాడికి ఇజ్రాయెల్‌ను నిందించింది. మోగిన యుద్ధభేరి.. ఇజ్రాయెల్ పై డ్రోన్ల దాడిని ప్రారంభించిన ఇరాన్.. జనావాసాల మీదకు దూసుకొచ్చిన రాకెట్లు, క్షిపణులు.. వీడియోలు వైరల్
ఇరాన్ మరియు ఇజ్రాయెల్ గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా శత్రువులుగా ఉన్నాయి, ఇరాన్ మ్యాప్ నుండి ఇజ్రాయెల్‌ను తుడిచివేయాలని కోరుతోంది. దానిని నాశనం చేస్తానని బెదిరిస్తోంది. ఇజ్రాయెల్, దాని భాగానికి, ఇరాన్‌ను దాని అతిపెద్ద విరోధిగా పరిగణిస్తుంది.
ఇరాన్ మరియు ఇజ్రాయెల్ మిత్రదేశాలు ఎప్పుడు?
నిజానికి, ఇరాన్ యొక్క 1979 ఇస్లామిక్ విప్లవం వరకు ఇజ్రాయెల్, ఇరాన్ మిత్రదేశాలు . ఇరాన్ 1948లో స్థాపించబడిన తర్వాత ఇజ్రాయెల్‌ను గుర్తించిన మొదటి రాష్ట్రాలలో ఇరాన్ ఒకటి. ఇరాన్ అరబ్ దేశాలకు వ్యతిరేకంగా ఇరాన్‌ను మిత్రదేశంగా పరిగణించింది. ఇరాన్, అదే సమయంలో, ఈ ప్రాంతంలోని అరబ్ దేశాలకు కౌంటర్ వెయిట్‌గా US మద్దతు ఉన్న ఇజ్రాయెల్‌ను స్వాగతించింది.
ఆ సమయంలో, ఇజ్రాయెల్.. ఇరాన్ వ్యవసాయ నిపుణులకు శిక్షణ ఇచ్చింది, సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని అందించింది. ఇరాన్ సాయుధ దళాలను నిర్మించడంలో శిక్షణ ఇవ్వడంలో సహాయపడింది. అభివృద్ధి చెందుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థకు ఇంధనం అవసరం కావడంతో ఇరానియన్ షా ఇజ్రాయెల్‌కు చమురును చెల్లించాడు.అదొక్కటే కాదు. ఇరాన్ ఇజ్రాయెల్ వెలుపల రెండవ అతిపెద్ద యూదు సమాజానికి నిలయంగా ఉంది. అయినప్పటికీ, ఇస్లామిక్ విప్లవం తరువాత, చాలా మంది యూదులు దేశాన్ని విడిచిపెట్టారు. నేటికీ, ఇరాన్‌లో 20,000 మందికి పైగా యూదులు నివసిస్తున్నారు.
ఇజ్రాయెల్-ఇరానియన్ సంబంధాలు ఎప్పుడు మారాయి?
గతంలో అమెరికాతో జతకట్టిన పహ్లావీ రాజవంశం 1979లో ఇరాన్ విప్లవంతో అధికార పీఠాన్ని కోల్పోయింది. అనంతరం ఇరాన్ పాలనా పగ్గాలను చేపట్టిన అయతుల్లా ఖమేనీ వర్గం అమెరికా పట్ల దేశ వైఖరిని మార్చేసింది. అమెరికాను ‘మహా సాతాను’గా, ఇరాన్ చివరి చక్రవర్తి మొహమ్మద్‌ రెజా పహ్లావీకి మద్దతు తెలుపుతున్న ఇజ్రాయెల్‌ను ‘చిన్న సాతాను’గా అభివర్ణించింది.
నాటి నుంచి టెహ్రాన్-టెల్‌ అవీవ్‌ మధ్య శత్రుత్వం క్రమంగా పెరగడంతో ఇరాన్ అణు కార్యక్రమాన్ని అడ్డుకునేందుకు ఇజ్రాయెల్ ప్రయత్నిస్తున్నదని ఖమేనీ ఆరోపించారు. దీంతో దశాబ్దాల నుంచే రెండు దేశాలు పరస్పరం దాడులు చేసుకుంటున్నాయి. కానీ, ఆ దాడుల్లో తమ ప్రమేయం లేదని రెండు దేశాలు ఖండించడంతో ఈ సంఘర్షణను ‘షాడో వార్’ అని పిలవడం మొదలుపెట్టారు. ఈ షాడో వార్‌కు లెబనాన్, సిరియా యుద్ధవేదికలుగా ఆవిర్భవించాయి.
లెబనాన్ భూభాగం నుంచి ఇజ్రాయెల్‌పై దాడులు చేస్తున్న హెజ్బొల్లా గ్రూపునకు ఇరాన్ అండగా నిలిచింది. మరోవైపు సిరియా భూభాగంలో ఇజ్రాయెల్ వైమానిక దాడులకు దిగడంతో సిరియా అధ్యక్షుడు బషర్‌ అల్‌ అసద్‌కు కూడా ఇరాన్ మద్దతు తెలిపింది. ఈ క్రమంలో 1967 యుద్ధం తర్వాత సిరియాలోని గోలన్‌ హైట్స్‌ను ఇజ్రాయెల్ ఆక్రమించుకున్నది. నాటి నుంచి సిరియా, లెబనాన్‌పై దాడులు జరిపేందుకు గోలన్‌ హైట్స్‌ను ఇజ్రాయెల్ ఉపయోగించుకుంటున్నది.
నిరుడు అక్టోబర్‌ 7న ఇజ్రాయెల్‌పై హమాస్ జరిపిన భీకర దాడుల్లో తమ పాత్ర లేదని ఇరాన్ బహిరంగంగా ప్రకటించినప్పటికీ ఇజ్రాయెల్ నగరాలపై హమాస్ దాడిని స్వాగతించింది. ఆ వెంటనే గాజా స్ట్రిప్‌పై ఇజ్రాయెల్ ప్రతిదాడులకు దిగడంతో ఇప్పటి వరకు 33 వేల మందికిపైగా పాలస్తీనియన్లు మృతిచెందినట్టు ఐక్యరాజ్య సమితి అంచనాలు స్పష్టం చేస్తున్నాయి.
మరోవైపు హమాస్‌కు మద్దతుగా లెబనాన్ నుంచి హెజ్బొల్లా దళాలు ఇజ్రాయెల్‌పై రాకెట్‌ దాడులు చేస్తున్నాయి. ఈ క్రమంలో ఈ నెల 1న ఇజ్రాయెల్‌కు చెందినవిగా అనుమానిస్తున్న కొన్ని యుద్ధ విమానాలు సిరియాలోని ఇరాన్ రాయబార కార్యాలయంపై బాంబు దాడి చేశాయి. ఈ దాడిలో సీనియర్‌ కమాండర్లు సహా ఏడుగురు అధిదారులు మృతి చెందినట్టు ఇరాన్ వెల్లడించింది. దీనికి ప్రతీకారం తీర్చుకోవడంలో భాగంగానే తాజాగా ఇజ్రాయెల్‌పై డ్రోన్లు, క్షిపణులతో దాడులు జరిపింది.
ఇరాన్ ఇస్లామిక్ విప్లవం అయతోల్లా రుహోల్లా ఖొమేని, అతని మత విప్లవకారులను అధికారంలోకి తెచ్చిన తర్వాత, ఇరాన్ ఇజ్రాయెల్‌తో మునుపటి ఒప్పందాలను రద్దు చేసింది. పాలస్తీనా భూభాగాలను ఆక్రమించినందుకు ఇజ్రాయెల్‌పై ఖొమేనీ తీవ్ర విమర్శలు చేశారు. క్రమంగా, ఇరాన్ ప్రాంతీయ అరబ్ రాష్ట్రాలు లేదా కనీసం వారి పౌరుల అభిమానాన్ని పొందాలనే లక్ష్యంతో ఇజ్రాయెల్ పట్ల తీవ్ర వాక్చాతుర్యాన్ని అవలంబించింది. ఇరాన్ పాలన దాని ప్రాంతీయ ప్రభావాన్ని పెంచుకోవడానికి ఆసక్తిగా ఉంది.
దేశం యొక్క అంతర్యుద్ధంలో జోక్యం చేసుకోవడానికి 1982లో ఇజ్రాయెల్ దక్షిణ లెబనాన్‌లోకి సైన్యాన్ని పంపినప్పుడు, ఖొమేని స్థానిక షియా మిలీషియాలకు మద్దతుగా ఇరానియన్ రివల్యూషనరీ గార్డ్‌లను లెబనీస్ రాజధాని బీరుట్‌కు పంపాడు. ఈ మద్దతు నుండి పెరిగిన హిజ్బుల్లా మిలీషియా నేడు లెబనాన్‌లో ప్రత్యక్ష ఇరానియన్ ప్రాక్సీగా పరిగణించబడుతుంది.ఇరాన్ యొక్క ప్రస్తుత నాయకుడు, అన్ని విషయాలలో తుది నిర్ణయం తీసుకునే అయతుల్లా అలీ ఖమేనీ, ఇజ్రాయెల్ పట్ల అతని పూర్వీకుల వలెనే విరోధంగా ఉన్నారు.
ఇరాన్ తన ఇజ్రాయెల్ వ్యతిరేక వైఖరిని మార్చుకోవాలా?
ఇజ్రాయెల్ పట్ల ఇరాన్ శత్రుత్వానికి సాధారణ ఇరానియన్లందరూ మద్దతు ఇవ్వరు. "ఇరాన్ ఇజ్రాయెల్‌తో తన సంబంధాన్ని తిరిగి అంచనా వేయాలి, ఎందుకంటే దాని వైఖరి ఇకపై కాలానికి అనుగుణంగా లేదు" అని ఇరాన్ మాజీ అధ్యక్షుడు అలీ అక్బర్ హషేమీ రఫ్సంజానీ కుమార్తె ఫేజే హషేమీ రఫ్సంజానీ 2021 ఇంటర్వ్యూలో అన్నారు. ఒకప్పుడు ఇరాన్ పార్లమెంట్‌లో స్థానం పొందిన ఫయేజ్ హషేమీ రఫ్సంజానీ, చైనాలో ముస్లిం ఉయ్ఘూర్‌లు, రష్యాలో చెచెన్ ముస్లింలు అణచివేతకు గురవుతున్నారని చెప్పారు. "ఇరాన్‌కు ఇద్దరితో సన్నిహిత సంబంధాలు ఉన్నాయన్నారు.
యూనివర్శిటీ ఆఫ్ టెహ్రాన్‌లో బోధిస్తున్న ప్రముఖ రాజకీయ శాస్త్రవేత్త సదేగ్ జిబాకలమ్ ఇజ్రాయెల్ పట్ల ఇరాన్ విధానాన్ని పదే పదే విమర్శించారు. "ఈ వైఖరి అంతర్జాతీయ వేదికపై దేశాన్ని ఒంటరిగా చేసింది" అని జిబాకలామ్ 2022 DW కి ఇచ్చిన ఇంటర్వ్యూలో చెప్పారు.
ఇరాన్ యొక్క ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ యొక్క బలమైన మద్దతుదారులు. ఇజ్రాయెల్‌కు వ్యతిరేకంగా దేశం యొక్క శత్రు వైఖరికి మద్దతు ఇస్తారు. కొంతమంది ఇరాన్ పాలన మద్దతుదారులు మరియు "యాక్సిస్ ఆఫ్ రెసిస్టెన్స్" అని పిలవబడే సభ్యులు ఇరాన్ గాజా యుద్ధం లేదా ఇరాన్‌పైనే ప్రతీకారం తీర్చుకునే సందర్భంలో ఇజ్రాయెల్‌పై దాడి చేయడానికి దీర్ఘకాలంగా విముఖత చూపడం పట్ల విసుగు చెందారు.
ఇదిలా ఉంటే ఇజ్రాయెల్‌పై ఇరాన్ ప్రత్యక్షంగా దాడులు చేయడం ఇదే తొలిసారి. ‘మేం అడ్డుకొన్నాం. బ్లాక్‌ చేశాం. కలిసి విజయం సాధించాం’ అని ఇజ్రాయెల్ ప్రధాని బెంజమిన్‌ నెతన్యాహూ ఎక్స్‌లో పోస్టు చేశారు. ఇప్పటికీ ఇజ్రాయెల్ అప్రమత్తంగా ఉన్నదని, ఎలాంటి పరిస్థితినైనా ఎదుర్కొనేందుకు సిద్ధంగా ఉన్నామని రక్షణ మంత్రి యోవ్‌ గాల్లంట్‌ తెలిపారు. ఇరాన్ దాడిని అడ్డుకోవడంలో ఇజ్రాయెల్‌కు అమెరికా దళాలు సహకరించాయని, ఇజ్రాయెల్‌కు ‘ఇనుప కవచం’లా అండగా ఉంటామని ఆ దేశ అధ్యక్షుడు బైడెన్‌ తెలిపారు.
ఇజ్రాయెల్‌పై ఇరాన్ దాడిని ఐక్యరాజ్యసమితి ప్రధాన కార్యదర్శి ఆంటోనియో గుటెరస్‌ ఖండించారు. పశ్చిమాసియా గానీ, యావత్తు ప్రపంచం కానీ మరో యుద్ధాన్ని భరించలేదని అన్నారు. సైనిక ఘర్షణలకు దారితీసే ఎలాంటి చర్యలకైనా దూరంగా ఉండాలని, సంయమనం పాటించాలని కోరారు. శత్రుత్వాన్ని వీడాలని ఆయన పిలుపునిచ్చారు. ఇరాన్ దాడులను కెనడా ప్రధాని జస్టిన్‌ ట్రూడో ఖండించారు. ఇజ్రాయెల్‌కు అండగా ఉంటామని తెలిపారు. జర్మనీ, ఫ్రాన్స్‌, యూకే, ఉక్రెయిన్‌ దేశాల నేతలు కూడా ఇజ్రాయెల్‌పై దాడులను ఖండించారు. దీంతో జర్మనీ, ఫ్రాన్స్‌, యూకే రాయబారులకు ఇరాన్ సమన్లు ఇచ్చింది.
సిరియాలోని తమ రాయబార కార్యాలయంపై ఇజ్రాయెల్ చేసిన దాడులకు ప్రతీకారంగానే తాము ఆ దేశంపై దాడి చేయాల్సి వచ్చిందని, మమ్మల్ని మేం కాపాడుకునే హక్కు మాకు ఉందని ఇరాన్ ప్రతినిధి ఐక్యరాజ్యసమితికి తెలిపాడు. ఇదిలావుంటే మాపై డ్రోన్లు, మిస్సైళ్లతో దాడులు చేసిన ఇరాన్‌పై భద్రతామండలి ఆంక్షలు విధించాలని ఐరాసను ఇజ్రాయెల్ కోరింది. ఇంతటితో ఇజ్రాయెల్‌పై మా ఆపరేషన్‌ ముగిసిందని, వాళ్లు మళ్లీ మమ్మల్ని రెచ్చగొడితే పరిణామాలు ఇంతకంటే తీవ్రంగా ఉంటాయని ఐరాసలో ఇరాన్ పేర్కొంది.
ఇరాన్, ఇజ్రాయెల్ వివాదంపై భారత్‌ కూడా స్పందించింది. రెండు దేశాల మధ్య సమస్యను చర్చలతో పరిష్కరించుకోవాలని సూచించింది. తాము పరిస్థితి పర్యవేక్షిస్తున్నామని పేర్కొంది.